میگ ۲۱

شکاری رهگیر میگ۲۱ فیشبد

در جنگ کره بین سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳  هر دو طرف میدان جنگ یعنی شوروی و امریکا درس های زیادی در رزم هوایی اموختند.خلبانان نیروی هوایی هر دو طرف جنگنده سبک، چالاک و سریع می خواستند . پاسخ ارتش امریکا جنگنده اف۱۰۴ بود .

در جنگ کره میگ۱۵ شوروی شاهکار  کمپانی میگ به نبرد با اف۸۶ فرستاده شد . بر اساس میگ۱۵  شوروی میگ۱۷ را ساخت و بعد کمپانی میگ دست به طراحی میگ ۱۹ به عنوان  اولین شکاری رهگیر مافوق صوت روسها زد. میگ۱۹ اگرچه  سریع بود ولی  بر اساس تجارب جنگ ساخته نشده بود زیرا در زمان طراحی میگ۱۹ هنوز  میگ در حال تجزیه و تحلیل به دست امده از جنگ بود.میگ جنگنده سبک با سرعت بیش از دو ماه ، رادار و موشک  هوا به هوا می خواست که بتواند نیاز را پاسخ دهد.

میگ در مرحله اول کار روی چند طرح پژوهشی را اغاز کرد. در مرحله نخست  طرحی با نام وای ایی ۱ را توسعه داد که یک طرح  بال دلتای تک موتور بود که از موتور توربوجت ای ام ۵ بهره می برد ولی به زودی مشخص شده طرح ضعیف با  موتور کم توان است از این رو میگ به سراغ طرح وای ایی۲ رفت. این طرح شبیه میگ۱۹ بود و دارای  بال پس گرا بود و از موتور  ای ام ۹ بهره می برد که البته بر روی وای ایی ۱ نیز به دلیل  توان کم موتوری ای ام ۵ نیز نصب شده بود.

طرحی دیگر نیز با نام وای ایی ۴ در دستور کار قرار گرفت که بدنه ای شبیه  وای ایی۲ ولی بالی دلتا داشت . در سال ۱۹۵۵ وای ایی۲ با بال پس گرایی مشابه میگ۱۹  اولین پرواز خود را انجام داد و به سرعت ۱.۸ ماخ نیز رسید ولی این سرعت از نظر میگ کم بود.اولین وای ایی۴ نیز چند ماه بعد اولین پرواز  خود را انجام داد و با یک شوک  واقعی به تیم طراحی تنها به سرعت ۱.۲ ماخ رسید .هیچ تفاوتی بین این دو طرح نبود غیر بال . انتخاب بال دلتا برای وای ایی۴ از این رو بود که تجزیه و تحلیل نشان داده بود باعث افزایش سرعت می شود ولی در عمل این مسئله درست در نیامده بود.

با وجود این میگ دست به ارتقا بال و نصب تیرک  های بر روی بال دلتا زد  و در همان زمان کار توسعه موتور توربوجت قویتر ای ام ۱۱ نیز به پایان رسید . از این رو با ارتقا بال دلتا و نصب موتور ای ام ۱۱ جنگنده جدید با نام وای ایی۵  اولین پرواز خود را در ۹ ژوئن سال ۱۹۵۶ انجام داد

در اوریل  سال ۱۹۵۶ تصمیم بر این شد که جنگنده بال پس گرایی وای ایی۲ با نام میگ ۲۳ و جنگنده بال دلتای وای ایی ۵ با نام میگ۲۱ تولید شود ولی به زودی مشخص شد با وجود  شروع نا امید کننده طرح بال دلتا ولی این جنگنده  کارایی کلی بهتری نسبت به  وای ایی۲ با بال پس گرا مشابه میگ ۱۹ داشت از این رو  طرح وای ایی۲ یا همان میگ۲۳ لغو شد و میگ۲۱ تولید شد تا نام میگ۲۳ بر یک طرح دیگر میگ در دهه ۱۹۶۰ داده شود.

توسعه پیش نمونه هنوز کامل نشده بود.  موتور جدید  ای ام۱۱  در نهایت  توسعه یافت و کامل شد و با نام ار۱۱ بر روی جنگنده جدید نصب شد . ساخت سه پیش نمونه برای نصب موتور ار ۱۱-اف۳۰۰ سفارش داده شد که در ۲۰ مه سال ۱۹۵۸ اولین پرواز خود را انجام داد که وای ایی ۶ نام گرفت. خلبان  پرواز کننده Vladimir Nefyedov بود که توانست  در ۲۸ می وای ایی۶ را به سرعت دوماخ نیز برساند ولی   هواپیما  وی دچار مشکل در سیستم هیدرولیک  شد و در هنگام فرود هواپیما از دست رفت و وی کشته شد. این حادثه بر تیم طراحی تاثیر بسیار گذاشت . مشکل این بود میگ۲۱ تنها یک سیستم هیدرولیک داشت که پاره  شدن ان باعث سقوط شد و از این رو روی جنگنده یک سیستم هیدرولیک دوبل کار گذاشته شد.مشکل بعدی این بود که موتور در حال  تکمیل بود و تنها طی ۴۶ پرواز ۳ بار موتور اصلاح شد.

در نهایت مشکلات  میگ۲۱ با پرواز سومین  پیش نمونه حل شد و ارتش به این نتیجه رسید که دیگر وقت ورود به خدمت است. اولین سری تولیدی  میگ۲۱ اف نامید  شد  که ناتو به ان لقب فیشبد بی داد

میگ۲۱ بر اساس فلسفه ساده برای روسها خلق شد. بر خلاف امریکا که معتقد بودند جنگنده زیبا ،  زیبا نیز پرواز میدهد ولی روسها معتقد بودند زیبا پرواز دهد خیلی  قیافه اش مهم نیست . از این رو در طراحی میگ۲۱ و بسیار  از جتهای دهه ۱۹۵۰ شوروی یک طرح ایرودینامیکی  ساده گنجانده شده بود و ان قرار دادن موتور در وسط  و چسباندن بال و سکان عمودی  به ان  بود . تا زمان ورود به خدمت طراح های چون سوخوی۱۵ و میگ۲۳ این فلسفه روسها بود. میگ۲۱ نیز همین فلسفه را داشت  موتوری در مرکز با ورودی هوا در جلو و بال و دم چسبیده به ان.

بدنه بیشتر از الومینیوم  ساخته شده بود ولی ترکیبات  دیگری چون فولاد، منیزیوم  نیز در ان وجود داشت.دارای  بالی دلتا در مرکز بدنه و دو بالچه هدایت سمتی در زیر بدنه در انتهای بدنه بود . خلبان در یک کابین یک تکه با دیدی عالی دست کم در  چند مدل اول قرار داشت اگرچه بعدها این دید خوب از بین رفت. دارای  سه ارابه فرود  بود که ارابه  های فرود عقبی زیر بال جمع می شد  و  ارابه فرود جلوی در زیر دماغه و همگی تک چرخ بودند. در دماغه مخروطه رادار قرار داشت که هوا از کنار ان وارد موتور میشد و در بالا دماغه  لوله سرعت سنج قرار داشت اگرچه در نسخه های اولیه این لوله در زیر دماغه قرار داشت

از یک موتور توربوجت تومانسکی ار-۱۱ -۳۰۰ اف  با توان ۸۵۵۵ پاوند   بدون پس سوز و ۱۲۶۵۵ پاوند با پس سوز  بهره می برد که با در نظر گرفتن وزن کم این مدل رانش به وزن ۰.۸۰ را برای ان فراهم می کرد. موتور ار۱۱ در زمان خود یکی از بهترین موتورهای توربوجت  جهان بود و قدرت بسیار  داشت. دارای یک استارت الکترونیکی  و سامانه اتش خاموش کن خودکار با دمیدن  گاز منوکسید کربن به داخل  مخازن سوخت داشت . مخروطی درون دماغه جنگنده که محل قرار گیری رادار  بود متحرک بود و بسته به سرعت هواپیما به صورت خودکار عقب و جلو میشد تا هوای ورودی به داخل موتور را تنظیم کند.برای تنظیم ورود هوا به مخروطه در دماغه به عقب و جلو می امد و برای  تنظیم ورود هوا به درون موتور در سرعت بیش از  سرعت ۱.۹ ماخ مخروطه کاملا جلو می امد در بین سرعت ۱.۵ تا ۱.۹ ماخ در کمی عقب تر   و در زیر ۱.۵ ماخ  در عقبترین حالت خود بود .دارای ده   مخزن سوخت داخلی بود که در مجموع توان حمل ۲۲۸۰ لیتر سوخت را داشت.

هواپیما در زیر بدنه دارای دو توپ تک لول    ۳۰ م م ان ار ۳۰ بود گه هر توپ ۳۰ گلوله با خود حمل می کرد  و از یک سایت اتش بر  روی پنل خلبان از نوع ” ای اس پی -۵ ان دی “بهره میبرد  که به رادار اس ار دی ۵ متصل بود. این رادار یک رادار مسافت یاب ساده بود و کمتر از ۸ کیلومتر برد  داشت  و در یک داگ فایت  می توانست  با محاسبه فاصله  جنگنده دشمن  ، بر روی سایتگان خلبان محل برخورد و گلوله ها  را برای  شلیک دقیقی  به نمایش بگذارد.همچنین دارای یک دوربین داخلی برای ثبت لحظه شکار هدف بود

در زیر بدنه دارای  یک جایگاه  مرکزی برای حمل یک مخزن سوخت ۴۹۰ لیتری بود و در زیر هر  بال تنها یک جایگاه  حمل سلاح  داشت که در کل به میگ۲۱ اف توان حمل تا دو موشک فروسرخ  کا  ۱۳ و یا دو بمب ۱۰۰/۲۵۰ و یا ۵۰۰  کیلوگرمی و  یا تا دو راکت انداز ۸ و یا ۱۶ لول ۵۷ م م را می داد. با وجود  تجهیز به بمب و راکت هیچ سامانه برای هدفگیری  انها نداشت و تنها خلبان به صورت شیرجه ۳۰ و یا ۴۵ درجه  و هم راستا  قرار داده خود با هدف دست به اتش  میزد.

خلبان در یک کابین تحت فشار قرار داشت و بر روی یک صندلی با توان عمل در سرعت صفر ولی ارتفاع بالای ۱۶۰ متری قرار داشت . در پشت سر کابین  صفحه زرهی قرار داشت و از یک سامانه  اکسیژن یدکی  بهره می برد. دایرا رادیویی  وی اچ اف و قطب نمایی الکترونیک اتوماتیک بود  و از سامانه شناسایی دوست از دشمن  اس او ار -۲ بهره می برد.دارای  یک گیرنده هشدار  دهنده راداری  Sirena-D  بود  که البته در نسخه های اولیه حساسیت کمی داشت. هواپیما اگرچه  نسل اول بال دلتا ها شوروی بود ولی دم در این طرح حفظ شده بود و تنها مانند  میراژ ۳دارای بال دلتا نبود بلکه دم نیز داشت که این مسئله در چالاکی  و کنترل زاویه حمله  کمک بسیار کرد.

خلبان شوروی واقعا میگ ۲۱اف را دوست داشتند ، جنگنده بسیاری سریع  با چالاکی بالا که میدان دید  خوبی داشت  حتی بهتر از نسخه های بعدی که دید کمتر و وزن افزایش یافت. ولی سوختش کم بود و تنها با یک مخزن  خارجی و دو موشک ۹۰ دقیق  در اسمان میتوانست   انهم بدون استفاده از پس سوز پرواز کند(استفاده از پس سوز مصرف را بالا می برد برد کمتر میشد) از این رو یک شکاری نقطه ای بود و برد لازم برای گشت هوایی را نداشت. تعداد کمی از این نمونه ساخته شد

ولی اولین نسخه پر تولید در سال ۱۹۶۰ وارد خط تولید شد که میگ۲۱ اف-۱۳ نام داشت که شامل برخی اصلاح شده  می شد.

میگ۲۱ اف۱۳ تنها دارای  یک توپ ۳۰ م م  با ۳۰ گلوله بود و یکی از توپ ها حذف شد و دارای  جایگاه   اصلاح شده پرتاب موشک کا  ۱۳ بود ولی همچنان زیر هر  بال یک جایگاه خارجی داشت. دارای  رادار مسافت یاب اصلاح شده  SRD-5M  و سایت اتش اصلاح  شده ASP-5ND بود . از یک موتور اصلاح شده ار ۱۱اف۲-۳۰۰ بهره می برد . میگ۲۱ اف۱۳ در چک اسلاواکی  با نام اس ۱۰۶ و در چین با نام اف۷ تولید شد. ناتو به این نمونه لقب فیشبد سی داد

نسل دوم میگ۲۱

میگ۲۱ پی فیشبد دی  نسخه جدید برای پرواز در شب و روز بود. مشکل این بود که میگ ۲۱ اف۱۳ یک جنگنده روز پرواز بود و رادار ان نیز توان مسافت یابی برای هدفگیر توپ ۳۰ م م را داشت از این رو در شب توان  پرواز را نداشت .نیروی دفاع هوایی شوروی که فرمانده ای  جدایی از نیروی هوایی داشت  و مسئول نگهداری سامانه های پدافندی  سام را داشت و در کنار ان شکاری های همه گونه شرایط هوا در کنار شکاری رهگیری ها پیچیده ای چون یاک ۲۸ نیاز به یک شکاری رهگیر شب پرواز ارزانتر داشت .

از این رو به در خواست  این نیرو در سال ۱۹۵۷ یک پیش نمونه میگ۲۱ اف را به یک رادار در دماغه  مجهز کردند.از این رو در سال ۱۹۶۲ نسخه جدید میگ۲۱ پی یا نسخه رهگیر ۲۴ ساعت میگ۲۱ برای نیروی دفاع هوایی شوروی وارد خدمت شد.این نسخه دارای  یک رادار سافپیر ۲۱ (ار پی ۲۱)با فناوری لامپ خلا بود که بین ۱۲ تا ۲۰ کیلومتر برد داشت . این نسخه تنها مسلح به دو موشک کا ۱۳  بود و فاقد توپ ۳۰ م م در زیر بدنه بود.دارای  دو راکت کمکی برای  برخواست سریعتر  از باندهای کوتاه تر بود و دارای  یک سامانه ناوبیر خودکار با توان نشان دادن پایگاه هوایی خود بود . از سامانه ارتباطی وزدوخ۱ برای ارتباط با  فرمانده ای راداری زمینی  برای نشان داده موقعیت جنگنده دشمن از زمین بهره می برد

برد کم میگ۲۱ پی باعث ساخته نشده دوربرد تر با نام میگ ۲۱ پی اف شد که دارای  دو مخزن سوخت بیشتر در پشت سر کابین  بود که ظرفیت سوخت داخلی را به ۲۷۵۰ لیتر رساند که بیشتر از ۲۴۷۰ لیتر در میگ ۲۱ اف۱۳ بود.موتور ار ۱۱-اف۲-۳۰۰ این نمونه توان ایجاد قدرت ۸۷۱۰ پاوند بدون پس سوز  و ۱۳۴۹۰ پاوند با پس سوز موتور بود. نسخه ای  با موتور بهبود یافته ار۱۱-اف۲ اس -۳۰۰ با نام میگ۲۱ پی اف اس  به صورت محدود ساخته شد ولی میگ در سال ۱۹۶۴ دست به ساخت نسخه با نام میگ ۲۱ پی اف ام فیشبد اف  زدند که دارای  رادار قویتر با نام ار پی ۲۱ ام با برد حدود ۱۵ تا ۲۰  کیلومتر بود  و می توانست  نسخه هدایت رادار نیم فعال موشک کا   ۱۳ ار را حمل کند. موشک فروسرخ  ار ۱۳ ام دارای نسخه  هدایت  رادار نیم فعالی با برد ۱۵  کیلومتر  بود که همان طور که اشاره شده کا  ۱۳ ار نامیده  میشد. همچنین  میگ متوجه شد تصمیم به حذف   توپ  اشتباه  بوده و دست به نصب توپ ۲۳ م م دو لول با ۲۰۰ گلوله در زیر بدنه زد که دارای  سرعت اتش ۳۶۰۰ گلوله بر دقیقه بوده است.این نمونه دارای هشدار  دهنده رادار پیشرفته تر Sirena-3M و سامانه شناسایی دوست از دشمن اس ار او-۲ ام بود.

همچنین میگ۲۱ پی اف ام   اولین نسل میگ۲۱ مجهز به صندلی پرتاب شونده صفر صفر بود . شوروی برای صادرات میگ۲۱ پی دست به ساخته نسخه با نام میگ۲۱ پی اف وی زد که به ویتنام شمالی صادر کرد.هند  میگ۲۱ پی اف ام را نیز در داخل تولید کرد

نسل سوم میگ۲۱

در اوائل  دهه ۱۹۶۰  نیروی هوایی شوروی به یک جنگنده تاکتیکی شناسایی  نیاز داشت . میگ به سرعت دست  به ساخت نسخه جدید با توان حمل انواع مختلف  غلاف های شناسایی در زیر بدنه در جایگاه مرگزی زد. حمل غلاف در زیر بدنه به معنی عدم توان حمل مخزن سوخت خارجی بود از این رو میگ در زیر هر  بال یک جایگاه  خارجی دیگر نصب کرد تا تعداد جایگاهای خارجی  از سه به پنج  برسد . در بیرونی ترین جایگاه زیر هر بال توان حمل یک مخزن سوخت ۴۹۰ لیتری  را داشت اگرچه سلاح نیز می توانست حمل کند .نسخه جدید در سال ۱۹۶۵ وارد خط   تولید شد که میگ ۲۱ ار فیشبد اچ نامیده شد. این نمونه  دارای  ستون فقراتی برامده تر بود که هم سطح کابین خلبان بود که محل قرار گیری  سوخت بیشتر بود و میزان سوخت را به ۲۸۰۰ لیتر رسانده بود. همچنین دارای  همان موتور و صندلی پرتاب شونده میگ ۲۱ پی اف ام  بود .این نمونه می توانست  به صورت غلاف تجهیزات  بسیاری  حمل کند که میتوان به :

غلاف دی: غلاف شناسایی روزانه  شامل  هفت دوربین برای تصویر بردار از جلو دو طرف و زیر هواپیما است. همچنین این غلاف دارای  تجهیزات جمع اوری علائم  راداری دشمن   را داشت

غلاف ان:غلاف شناسایی  شبانه که گفته شده دارای  فیلم ثبت تصاویر به صورت مادون قرمز بود

غلاف ار: نسخه ای برای جمع  اوری علائم رادار دشمن  که دارای  یک دوربین رو به جلو نیز بود. همچنین نسخه های  از این غلاف توان تصویربردار رادار از زمین  را نیز داشت

این نمونه توان حمل بمب و راکت و موشک کا  ۱۳ را نیز داشت  و مانند نسخه رزمی بود .یک نسخه با نام میگ۲۱ ار اف برای مصر ساخته شد که توان تصویر برداری  پانورماتیک داشت. میگ۲۱ ار در ارتش شوروی با ورود میگ۲۵ ار به سرعت از چشم افتاد .

میگ۲۱ اس نسخه بعدی بر اساس بدنه میگ۲۱ ار است که به عنوان  یک رهگیر مجهز به رادار ار پی ۲۲  ساخته شد   که بردش به ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر می رسد . این نمونه نیز دارای  پنج مقر تسلیحاتی بود و می توانست  نسخه هدایت فروسرخ  و یا  رادار  نیم فعال موشک کا  ۱۳ را حمل کند. این نمونه دارای  سامانه کنترل  از زمینی لازور- ام است که بتوان  اهدافی  را که توسط  رادار زمینی  مشخص شده را ، در اسمان پیدا کند . این نمونه تنها در شوروی خدمت کرد

در سال ۱۹۶۸ نسخه صادراتی میگ۲۱ اس با نام میگ۲۱ ام ساخته شد که دارای  رادار ضعیفتر  ار پی ۲۱ ام بود و از پنج مقر تسلیحاتی بهره می برد و همچنان دارای  توپ دو لول ۲۳ م م با ۲۰۰ گلوله بود.این نسخه در سال ۱۹۷۳ وارد خدمت کشور های دیگر شد

با افزایش وزن  میگ۲۱  و افزایش میزان  سوخت و توان حمل تسلیحات  بیشتر  نیاز به افزایش قدرت موتور بود. این کار با تعویض  موتور انجامید . موتور جدید تومانسکی ار۱۳ -۳۰۰ بود که قدرت ان به صورت چشم گیری بیشتر از ار ۱۱ بود . این موتور با بدون پس  سوز ۸۹۷۵ پاوند و با پس سوز ۱۴۳۱۰ پاوند  قدرت داشت . با نصب موتور جدید بر روی بدنه میگ۲۱ اس نسخه جدید میگ۲۱ اس ام ساخته شد که دارای توپ   ۲۳ م م ارتقا یافته نیز بود.

میگ۲۱ اس ام که در سال ۱۹۷۴ وارد خدمت شد و و نسخه صادراتی ان میگ۲۱ ام اف بود که دارای رادار قویتر ار پی ۲۲ بود  . این نسخه در هند با نام میگ۲۱ ام  تولید شد و نظر  مشتریان بسیار  محبوب بود

مهندسین میگ برای  افزایش بیشتر برد میگ ۲۱ دست به افزایش سوخت در پشت جنگنده زدند  . در میگ۲۱ ار این کار انجام شد که باعث هم سطحی پشت بدنه با کابین شد ولی با افزایش میزان سوخت داخلی به ۲۹۵۰ لیتر پشت بدنه حتی از سطح کابین نیز بالاتر رفت و نسخه جدید  که میگ۲۱ اس ام تی نام گرفت به گوژ پشت نیز مشهور  شد به تولید رسید

میگ۲۱ اس ام تی دارای  موتور جدید ار ۱۳ مشابه میگ۲۱ اس ام بود   ولی این برامدگی  پشت کابین نتنها دید رو به عقب را حتی با پیرسکوپ  دید به عقب که از نسخه میگ۲۱ ار به  بعد وجود داشت(نسخه های اس و نسخه های برگرفته شده از ان) بلکه روی کارایی  ان نیز  تاثیر منفی گذاشت. تعداد محدودی اس ام تی ساخته شد و حتی ۱۵ فروند نسخه صادراتی با نام میگ۲۱ ام تی از این مدل ساخته شد که البته صادر هم نشد

میگ در اوائل دهه ۱۹۷۰ تصمیم به نصب موتور قویتر   بر روی میگ۲۱ گرفت. این موتور قویتر موتور تومانسکی ار ۲۵ بود که در حالت خشک ۹۰۴۰ پاوند و در حالت پس  سوز ۱۵۶۵۰ پاوند قدرت فراهم می کرد و حتی برای سه دقیقه  میتوانست  به  قدرت ۲۱۳۵۵ پاوند نیز با پس سوز دست پیدا کند. این کار برای انجام عملیات  درگیری  هوایی در ارتفاع پایین بود در حالی که میگ ۲۱ برای  درگیر در ارتفاع متوسط به بالا طراحی شده بود.

این موتور زمانی روی میگ نصب شد دیگر میگ۲۱ جنگنده پیشرفته  ساخت شوروی نبود و شوروی در حال خرید جتهای چون میگ۲۳ و ۲۵ و سوخوی۱۵ بود از این تصمیم گرفته شد تا  موتور جدید روی تمامی نسل سوم میگ۲۱ نصب شود ولی با وجود اینکه شوروی خود دیگر میگ۲۱ را نمی خرید ولی این جت ارزان وساده و کاراهمچنان مشتری بسیار  داشت  و از این  رو با نصب موتور جدید مدل میگ۲۱ بیز(BIS) تولید شد که به سرعت تبدیل  به پر طرفدار ترین نسخه میگ۲۱ شد.

میگ۲۱ بیز شبیه میگ۲۱ اس ان  تی بود ولی دیگر از مخزن سوخت برامده  پشت سر ان خبری نبود و میزان سوخت به ۲۸۸۰لیتر کاهش یافته بود. بدنه دوباره طرحی شده بود و از الیاژ  جدید تولید  بود از این رو سبکتر بود و مخازن سوخت در داخل بدنه ظرفیت  بیشتری داشتند از این رو  بردش چنان کمتر از اس ام تی نبود   از نسخه بهبود یافته  ار پی ۲۲ بهره می برد  که توان کسب هدف در ارتفاع  پایین را نیز داشت و همچنین دارای  سامانه ناوبری ارتقا یافته بود.در کنار موشک کا  ۱۳ توان حمل و شلیک موشک کوچکتر ولی کاراتر  ار ۶۰ را نیز داشت . موشک ار ۶۰ اگرچه یک سوم ار ۱۳ کلاهک داشت ولی دارای توان جستجوی  ۳۰ تا ۳۵ درجه بسیار  کاراتر از ار ۱۳ با توان جستجوی  از ۱۵ درجه بود. ار۶۰ سریعتر هدف را کسب میکرد  و دقت بالای  داشت. این نسخه می توانست در جایگاه اول تا دو موشک ار ۶۰ و و در جایگاه دوم یک موشک و در مجموع شش موشک ار ۶۰ حمل کند. این نسخه  که در هند نیز تولید شد فیشبد ال نام داشت و اخرین نسخه  تولیدی میگ۲۱ بود

هنکامی که در اواخر  دهه ۱۹۵۰ میگ در حال توسعه میگ۲۱ اف بود نیاز به یک جت اموزشی دو سرنشینه  برای  جت جدید بود. نیروی هوایی شوروی از میگ ۱۵ یو تی آ به عنوان جت اموزشی استفاده میکرد که یک جت کوچک و ساده بود ولی برای خلبانان  جنگنده جدید جتی جدید نیاز بود.

در ۱۷ اکتبر سال ۱۹۶۰ نسخه دو سرنشینه  میگ۲۱ اف با نام میگ ۲۱ یو اولین پرواز خود را انجام داد. این نمونه بسیار راضی کننده بود . دستور ساخت ان داده شد و نسخه  تولید میگ۲۱ یو بر اساس میگ۲۱ اف ۱۳ ساخته شد  ولی فاقد توپ بود و جای ان را مخازن سوخت  گرفته بودند ولی ظرفیت سوخت واقعی ۲۳۵۰ لیتر بود.هواپیما دارای  همان رادار مسافت یاب اس ار دی ۵ و سایت هدفگیری ASP-5ND  مشابه میگ۲۱ اف۱۳ داشت و می توانست  دو موشک کا ۱۳ و  یک غلاف مسلسل ۱۲.۷ م م  را در زیر بدنه حمل کند. نسخه دیگر از میگ۲۱ یو البته با موتور ار ۱۱اف۲-۳۰۰ در سال ۱۹۶۶ وارد خط تولید شد  نسخه دیگری با نام میگ ۲۱ یو ام  از سال ۱۹۷۱ وارد خط  تولید شد که در واقع نسخه اموزشی میگ ۲۱ ام اف  بود و از موتور قویتر ار ۱۳ بهره می برد.

در مجموع  ۱۱۴۹۶ فروند میگ۲۱ بین سال های ۱۹۵۹ تا ۱۹۸۵  تولید شد که از این میان ۱۰۶۴۵ فروند در شوروی و ۶۵۷ فروند در هند و ۱۹۴ فروند در چک اسلاواکی تولید شد. چین نسخه خود را با نام اف۷ را در داخل چین تولید کرد که داستان جدایی دارد.

همچنین بسیاری از کشورها دست به ارتقا بزرگ و کوچک میگ ۲۱ داده اند ولی دو نمونه بارز ان عبارتند از

میگ۲۱ رومانی

این ارتقاء به کمک البیت سیستم اسرائیل انجام شده ،شامل دو نسخه  لنسر بی نسخه دو نفره اموزشی و لنسر سی نسخه شکاری تک سرنشینه  است.این ارتقاء شامل سامانه  اچ یو دی ساخت اسرائیل  دو نمایشگر رنگی چند کاره برای نشان  دادن اطلاعات پرواز مانند ناوبری و رادار و سامانه های پروازی،کلاه پرواز ساخت  اسرائیل  با توان نمایش اطلاعات پرواز و نشان دهنده جنگ افزار بر روی شیشه کلاه و لیزری جهت سمت یابی موشک  ار۷۳ روسی  مشابه نسخه نصب  شده بر روی کلاهک خلبان میگ۲۹ ،دیتا بیس MIL-STD-1553B، کامپیوتر  کنترل اتش دیجیتال  ساخت البین سیستم اسرائیل ،شناسایی  دوست از دشمن و و رادیو  دوربرد،هشدار دهنده راداری ، توان حمل غلاف  هدفگیری لیزری  برای حمل و پرتاب بمب های هدایت لیزری  گریفین  اسرائیلی.نسخه لنسر سی نسخه شکاری این هواپیما  دارای  رادار اسرائیلی ائی ال ۲۰۳۲ است که دارای  برد کشف  ۸۰ و برد قفل  ۵۰کیلومتر و توان درگیر با دو هدف در یک  زمان است و کاونده فروسرخ دو بعدی .میگ۲۱ لنسر توان حمل موشک های  ار۷۳،پیتون ۳  و ۴ اسرائیلی را دارد .این ارتقاء میگ۲۱ را از یک جنگنده نسل  دوم به توانایی جنگنده ای مانند اف۱۶ ای و بی از نظر الکترونیک رسانده  که البته رادار ان حتی  از رادار ای پی جی۶۶ جنگنده اف۱۶ ای و بی برتر است.

میگ۲۱ هند

نسخه ارتقاء یافته  برای هند دارای  تجهیزات اسرائیلی ،روسی و هندی شامل رادار روسی کوپیو که در باند ایکس کار میکند با توان رهگیری  هشت هدف و اتش  به دو هدف در یک زمان و توان کشف   اهداف دریایی  و زمینی، این مدل دارای  دو نمایشگر رنگی،اچ یو دی و هوتاس  است و از سامانه چون کامپیوتر  کنترل اتش ،هشدار دهنده راداری، هشدار دهنده فروسرخ  و سامانه ناوبری  ساخت اسرائیل ،کاونده فروسرخ دو بعدی مشابه نسخه نصب شده بر روی سوخوی۳۰ .این مدل توان حمل موشکهای  رادار فعال  ار۷۷ و موشک  فروسرخ ار۷۳ و همچنین بم  هدایت تلوزیونی  کاب۵۰۰ تی را حمل کند  .در تمرینات مشترک هند با امریکا این جنگنده در رزم هوایی با اف۱۶ برابری میکرد.

میگ۲۱ جنگنده ای بسیار  خوش دست و چالاک بود. بسیار خوب پرواز میداد و همواره خلبانی که با ان پرواز کردند حتی ان را به میگ۲۳ ترجیه میدادند شاید برای همین در بسیاری  از کشور ها میگ۲۳ از خدمت خارج کردند   ولی میگ۲۱ باقی ماند و حتی  ارتقا یافت. میگ۲۱ ساده  ارزان و پیچیدگی کمی داشت . در نبرد  داگ فایت رقیب خطر ناکی  برای جنگنده های هم نسل خود بود  و برای خدمه تعمیر و نگهداری یک نعمت اسمانی.اگرچه در دهه ۱۹۷۰ با ورود جتهای جدید چون میگ۲۳ و ۲۵ و یا سوخوی۱۵ خود شوروی دیگر میگ۲۱ را دریافت نکرد و در اواخر دهه ۱۹۸۰ نیز از خدمت انها را خارج کرد  ولی تا پایان دهه ۱۹۷۰ همچنان میگ۲۱  مشتریان بسیار داشت و ان را به میگ۲۳ پیچیده و گران ترجیه میدادند.

میگ۲۱ بیشتر از هر شکاری روسی  پیروزی هوایی داشت و برای روسها در داگ فایت بیشتر از هر شکاری دیگری پیروزی به دست اورد و تنها نقطه عملکرد بد ان زمانی بود که خلبانان  عرب سوری  و مصری از این جنگنده  در برابر اسرائیل بهره بردند

میگ ۲۱:اولین حضور عملیاتی ان در ویتنام با سرنگونی ۵۶ جنگنده  امریکای شامل ۳۷ اف۴ فانتوم، ۱۵ فروند اف۱۰۵ و ۴ فروند موارد دیگر بود و دست کم ۸۶ فروند میگ۲۱ نیز سرنگون شد . در هند در جنگ سال ۱۹۷۱ میگ ۲۱ هندی توانست چهار اف۱۰۴،دو فروند اف۶ (میگ ۱۹ چینی)،یک فروند اف۸۶ و یک فروند سی ۱۳۰ را سرنگون کند.،در سال ۱۹۹۹ نیز طی درگیری  گارگیل بین هند و پاکستان یک میگ ۲۱ با شلیک دو فروند موشک ار۶۰ یک فروند هواپیمای  گشت دریایی پاکستانی را سرنگون کرد،در خاورمیانه میگ ۲۱ در جنگهای سال ۱۹۶۷ ،۱۹۷۳ و ۱۹۸۲ بر ضد اسرائیل به کار رفت که نتیجه ان سرنگونی چهار تا پنچ جنگنده اسرائیلی  در جنگ سال ۱۹۶۷،بین سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۳ بین ۱۷ تا ۲۰ جنگنده دیگر اسرائیلی  قربانی میگ ۲۱ شدند(برخی منابع ۳۰ تا ۴۰ فروند) ،در جنگ سال ۱۹۷۳ نیز بین ۲۰ تا ۲۵  فروند جنگنده اسرائیلی  به اتش میگ ۲۱ مصر و سوریه و عراقی  از دست رفت(برخی منابع این تعداد را ۳۰ تا ۳۷ فروند اورده اند) و دست کم ۱۲۰ فروند میگ۲۱ نیز از دست رفت ،طی درگیری های  مرزی بین مصر و لیبی  درسال ۱۹۷۷ هر دو از میگ ۲۱ بهره بردند ، در این میان میگ ۲۱ مصری که به موشک  سایندوندر مجهز شده بودند توانستند سه تا ۴ میراژ ۳ لیبی و دو میگ۲۳ ام اس را سرنگون کند و البته یک میگ۲۱ مصری نیز به اتش یک میراژ۵ لیبی از دست رفت . طی جنگ  ایران و عراق میگ ۲۱ ارتش عراق که موفق ترین جنگنده ای ارتش  عراق در رزم هوای بودند موفق به سرنگونی ۴۹ هواگرد ایرانی بیشتر شامل اف۵ و اف۴ و چند فروند بالگرد شدند(بیشتر شکارها اف۵ بود ) و البته حدود ۵۰ فروند میگ۲۱ نیز به اتش اف۴ و اف۱۴ از دست رفت  ،در درگیری های  اوگاندا نبرد بین ارتش سومالی و اتیوپی هر دو طرف میگ۲۱ بهره بردند.سومالی  مدعی سرنگونی چهار میگ ۲۱ ام اف ، ۳ فروند اف۵ ای،یک بمب افکن کانبرا و یک دی سی ۳ اتیوپی با کمک میگ ۲۱ شد.